هم‌اندیشی برای علوم انسانی در طوفان و گرما

هفت‌برکه (گریشنا): حتی تشکیل جلسه برای بحث درباره‌ی وضعیت علوم انسانی هم با رگبار، گرما و بی‌برقی همراه می‌شود. همه‌ی اینها اما نتوانست طرفداران علوم انسانی در گراش را از تشکیل جلسه منصرف کند.

نخستین نشست هم‌اندیشی علوم انسانی گراش چهارشنبه ششم مرداد ۹۵ در سالن کنفرانس دبیرستان حضرت ولی عصر (عج) برگزار شد. امیرحسین نوبهار، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه شیراز، در همان ابتدای جلسه، میزبان را این‌طور معرفی کرد: «میزبان شما در این جلسه تشکیلات توسعه و آموزش علوم انسانی در گراش است که از چند تن از دانشجویان علوم انسانی که قصد دارند کارهایی در زمینه ترویج علوم انسانی انجام دهند، تشکیل شده است» در این جلسه محمدهاشم درویشی، مدیر آموزش و پرورش گراش، محمد ناصری، عضو شورای شهر، و تعدادی از دانشجویان و دانش‌آموختگان رشته‌های علوم انسانی از گراش و اوز حضور داشتند.

نوبهار: اهداف و نقاط تمایز تشکیلات

نوبهار در سخنان ابتدای جلسه، از جریان فراگیری که در زمینه‌ی توسعه علوم انسانی در کشور ایجاد شده است صحبت کرد و چند تا از پژوهشگاه‌هایی که به همین منظور و با اهداف مختلف راه‌اندازی شده است را معرفی کرد.

او سپس به معرفی اهداف تشکیلات توسعه و آموزش علوم انسانی در گراش پرداخت: «ما دو هدف کلی داریم: اولین هدف، بحث هدایت تحصیلی است. وجه مشترک همه دانشجویانی که دور هم جمع شده‌ایم این است که هدایت تحصیلی خاصی برایمان اتفاق نیفتاده است و دوست داریم برای نسل بعدی دانش‌آموزان این اتفاق نیفتد. دومین هدف، انجام تحقیقات و پیمایش‌هایی در زمینه علوم انسانی است، که البته ما فعلا پروژه‌ای برای این بخش تعریف نکرده‌ایم.»

نوبهار لازم دید درباره‌ی تفاوت‌های این تشکیلات با گروه‌های دیگری که در این زمینه فعالیت کرده، مثل کاداگ، نیز صحبت کند: «اولین تفاوت، تخصصی بودن این تشکیلات است، که در مقابل حجم بزرگ فعالیت‌هایی که گروه‌های دیگر سعی بر انجام آن داشتند قرار می‌گیرد. دومین تفاوت این است که تشکل‌های قبلی، سعی کرده بودند تشکل را ثبت کنند و قرار بوده فعالیت‌شان تداوم داشته باشد. اما این تشکیلات قرار است یک‌ساله باشد و تیرماه سال آینده تصمیم‌ خواهیم گرفت که آیا باقی بماند یا با تشکیلات دیگر ادغام شود.» نوبهار درباره ثبت تشکیلات هم گفت: «برای ثبت تشکیلات فعلا برنامه‌ای نداریم و ترجیح می‌دهیم انرژی‌مان را در این راه نگذاریم.»

طرح بحث: علوم انسانی و جایگاه آن در ایران

میزبان جلسه برای طرح بحث، به ارائه‌ی چند نکته درباره علوم انسانی و جایگاه آن در ایران پرداخت. نوبهار از نتایج سه آمار منتشرشده در سال‌های اخیر صحبت کرد: «مرکز تحقیقات آماری دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۲ یک سری داده‌ها منتشر کرد که گویای مسائل بغرنجی درباره جامعه ما بود. در این تحقیق، درصد انتقالی از رشته‌های فنی و علوم پایه به رشته‌های علوم انسانی از سال ۱۳۸۲ تا ۹۲ مورد بررسی قرار گرفته بود. نتایج نشان می‌دهد که این آمار حدوداً هفت برابر شده است. این میزان انتقالی، دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد. در حاشیه تحقیق، مصاحبه‌هایی هم انجام شده است که نشان می‌دهد دانشجویان انتقالی، دلیل انتخاب رشته‌های فنی و علوم پایه در دبیرستان را عموماً اوضاع جوی و دیدگاه جامعه درباره پایین‌تر بودن سطح علوم انسانی نسبت به رشته‌های فنی و علوم پایه ذکر کرده‌اند.»

پیمایش دیگری که در مورد دانشجویان دختر استان سمنان انجام شده، در نهایت نشان داده است که منزلت علوم انسانی در ذهن دانش‌آموزان بسیار پایین است. نوبهاربه نتایج کنگره علوم انسانی که در سال ۹۳ در دانشگاه تهران برگزار شد نیز اشاره کرد: «از تحقیقات مختلف این نتیجه استخراج شد که مسئولان آموزشی احساس می‌کنند تدریس فیزیک و شیمی و ریاضی در مدارس نیاز به تخصص دارد، ولی تدریس علوم اجتماعی و تاریخ و فلسفه و دیگر دروس علوم انسانی نیاز چندانی به تخصص ندارد.»

با این مقدمه‌ی آماری که همگی نشان‌دهنده‌ی وضعیت نامناسب تدریس علوم انسانی در مدارس و دیدگاه عمومی نسبت به این رشته بودند، نوبهار خطاب به جمع و به خصوص مدیر آموزش و پرورش این سوالات را مطرح کرد: «وضعیت علوم انسانی را در مدارس چگونه ارزیابی می‌کنید؟ راه‌کار پیشنهادی برای انجام فعالیت در شهر گراش چیست؟ این تشکیلات چه قابلیت‌هایی دارد؟»

درویشی: هدایت دانش‌آموزان به سمت علوم انسانی و ریاضی

درویشی گفت با وجود این که جایی دعوت است و باید جلسه را زودتر ترک کند، اما برای احترام به برگزارکنندگان و نشان دادن توجه خودش به این بحث به جلسه آمده است. او درباره‌ی وضعیت ناعادلانه جایگاه و درآمد رشته‌های علوم انسانی در جامعه گفت: «این فقط حرف من نیست. حضرت آقا هم همیشه درباره مظلوم بودن علوم انسانی در ایران داد سخن سر داده‌اند.» او مدرک گرفتن در رشته‌های علوم انسانی را به مراتب سخت‌تر از رشته‌های دیگر، مثلا پزشکی عمومی، دانست و گفت این مغفولیت را باید با همین جلسات و کارهای دیگر از میان برداشت. او پیشنهاد کرد در جلسات آینده از بزرگان دانشگاهی و حوزوی شهر دعوت شود.

درویشی گفت: «حجم بالای هجوم به سمت علوم تجربی، خواب و خیال است. مگر ما در سال چند نفر قبولی در رشته‌های پزشکی داریم؟ ما هم قصد داریم دانش‌آموزان را به سمت علوم انسانی و ریاضی هدایت کنیم.»

ناصری: در هر کوچه یک مرکز مشاوره

هم رشته‌ی علوم انسانی مظلوم بوده و هم رشته‌های هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش؛ که برمی‌گردد به نگرش جامعه و همچنین معلم‌ها. در نتیجه اگر بخواهد تغییری انجام شود، اولین کار تغییر نگرش نسبت به علوم انسانی در بین دانش‌آموزان، معلمان، مشاوران و خانواده‌ها و کل جامعه است.» او درباره وضعیت بسیار نامناسب مشاوره تحصیلی در منطقه و کشور نیز صحبت کرد: «در بحث مشاوره ما تقریبا تعطیل هستیم. به نظر من باید در هر کوچه‌ای یک مرکز مشاوره وجود داشته باشد.» او اعتقاد دارد علاوه بر آموزش در زمینه علوم انسانی، باید بر روی کار عملی و تجربه‌ی کاری هم سرمایه‌گذاری کرد.

غفوری: توجه به ایدئولوژی و الگوی حاکم

مسعود غفوری، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات انگلیسی، با طرح این بحث شروع کرد که نمی‌توان و نباید مرزی بین علوم کشید و علوم انسانی را از بقیه علوم جدا کرد: «اگر به این نکته بی‌توجه باشیم که همه‌ی این علوم در کنار هم و با کمک همدیگر در جامعه کار می‌کنند، راه به جایی نمی‌بریم.» او سپس به دو نکته‌ی موثر در فعالیت‌های آینده‌ی تشکیلات اشاره کرد: «ایدئولوژی حاکم در کشور در زمینه‌ی علوم انسانی در سال‌های اخیر، بومی شدن و اسلامی شدن علوم انسانی است. از طرفی دیگر، الگوی هدایت تحصیلی در آموزش و پرورش هم چندان متمایل به علوم انسانی نبوده و فکر نمی‌کنم در این چند سال هم تغییری کرده باشد.» غفوری وضعیت عجیب هدایت تحصیلی در مدارس را نتیجه‌ی شکل آموزش در مدارس دانست و اعتقاد داشت تا شکل آموزش به‌روز نشود، شیوه هدایت تحصیلی نیز نمی‌تواند تغییر موثری داشته باشد. نکته‌ی آخر در صحبت‌های غفوری، لزوم تداوم فعالیت‌های تشکیلات برای تاثیرگذاری بیشتر بود: «فعالیت یک‌ساله تشکیلات، معادل کار چریکی و انقلابی است، در صورتی که مباحث فرهنگی و اجتماعی اینچنینی باید با کارهای کوچک و مداوم دنبال شود.»

ملتفت: تشکیل کلاس و کارگاه‌ها

ملتفت، از مهمانان اوزی و دانشجوی روان‌شناسی پیام نور اوز، با صحبت درباره‌ی تفاوت‌های فرهنگی بین گراش و اوز در برگزاری جلسات انچنینی و فعال‌تر بودن و حضور پررنگ‌تر بانوان در جلسات شروع کرد، و در ادامه پیشنهاد داد کلاس‌ها و کارگاه‌هایی در زمینه علوم انسانی مثل حقوق شهروندی، فلسفه و … تشکیل شود، و نهادهایی برای توسعه علوم انسانی در منطقه راه‌اندازی شود.

منوچهری: هدایت تحصیلی از ابتدایی

منوچهری، کارشناس روانشناسی، نیز درباره لزوم توجه بیشتر به هدایت تحصیلی در مدارس صحبت کرد: «هدایت تحصیلی خیلی دیر انجام می‌شود، و باید از ابتدایی و حتی مهدکودک‌ها شروع شود، تا از همان ابتدا علایق و استعدادهای بچه‌ها کشف شود و بتوان روی آنها کار کرد.»

رهنورد: تغییر دیربه‌دیر کتاب‌های علوم انسانی

حسین رهنورد، کارشناس جامعه‌شناسی، درباره تغییر نگرش نسبت به علوم انسانی گفت: «اهمیت علوم انسانی به نگاه هر کدام از جوامع به خود انسان برمی‌گردد. هر چه از انقلاب صنعتی به این سمت می‌آییم، در غرب به این نتیجه رسیده‌اند به جای تسلط بر طبیعت باید به دنبال تسلط بر انسان بود.» او از رشته‌های حقوق، روان‌شناسی و حسابداری به عنوان سه رشته پرطرف‌دار علوم انسانی یاد کرد، و گفت استقبال از این رشته‌ها هم به خاطر آینده‌ی کاری مطمئن‌تر و درآمد بالاتر است. رهنورد اعتقاد داشت «کتاب‌های علوم انسانی خیلی دیر تغییر می‌کنند،» و وقتی تغییر می‌کنند هم تغییرات مثبت زیادی ندارند.

کارگر: هدایت معلمان

مصطفی کارگر، دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، تمرکز بحث‌اش را روی آموزش معلمان گذاشت: «معلم‌های ما بیشتر از دانش‌آموزان نیاز به هدایت دارند. معلم‌هایی داریم که معلم نیستند، کاسب‌اند. سرچشمه‌های تولید علم باید تمیز شوند.»

ساعت به نیمه‌شب رسیده بود و نوبهار گفت مجبور است ختم جلسه را اعلام کند. باران زده بود و هوا کمی خنک شده بود. احتمالا در دومین و چندمین نشست هم‌اندیشی علوم انسانی، خاطره‌ی این شب طوفانی و بدون برق و گرم مرور خواهد شد.